In de enorme hoeveelheid tempels die Bali rijk is, wordt een enorme hoeveelheid ceremonies gehouden, op feestdagen en andere belangrijke dagen. Ook buiten de tempels worden allerlei ceremonies uitgevoerd en offers gebracht. Sommige ceremonies zijn heel klein en duren een paar minuutjes, andere ceremonies zijn mega groot en duren dagen. Er gaat geen dag voorbij of er is wel èrgens op Bali een ceremonie. In deze blog vertel ik je er iets meer over.
Het Balinees Hindoeïsme en offertjes
Zoals ik in mijn vorige blog De Vele Tempels van Bali al schreef, hangt het overgrote deel van de Balinezen het Balinees hindoeïsme aan. Absoluut niet te vergelijken met het hindoeïsme van India. Op Bali is het vermengd met mythologieën, animisme en voorouderverering. Voor de gemiddelde Balinees loopt het geloof als een rode draad door het leven.
Ceremonies zijn ongelooflijk belangrijk en gaan vóór alles. Soms wordt voor een ceremonie een weg of kruispunt urenlang afgesloten en iedereen vindt dat de normaalste zaak van de wereld. Gewoon even omrijden of wachten als het een doorgaande weg is.
Bij de meeste ceremonies en in de tempels worden bloemen, etenswaren (al dan niet verpakt) en munten geofferd, vaak in kunstig gevlochten bakjes van reepjes palmblad. Al die offertjes worden óf zelfgemaakt en gevuld, wat erg tijdrovend is, óf kant-en-klaar gekocht, wat natuurlijk duurder is. Als je weet hoeveel feestdagen en ceremonies er zijn, dan begrijp je ook dat dit een enorme aanslag is op het inkomen van de Balinees. Voor grotere ceremonies moet daarom ook echt gespaard worden.
Dagelijkse offerrondes
Dagelijks worden bij de (over het algemeen 3) huistempeltjes offertjes gelegd. Deze bestaan vaak uit kleine bakjes met wat bloemetjes, rijst, fruit en een koekje, soms alleen wat rijst op een klein stukje bananenblad, maar altijd vergezeld van een brandend wierookstokje. Soms wordt er ook een kopje koffie neergezet.
De meeste winkels en restaurantjes hebben ook een tempeltje of altaartje, maar hier worden ze vaak ook op de stoep voor het pand gelegd. Schrik niet als je per ongeluk op een offertje stapt of er overheen rijdt. Het gaat om het moment van neerzetten, dat wordt met aandacht en gebeden gedaan. Wat er daarna mee gebeurt is niet belangrijk meer. Je ziet de zwerfhonden, katten, kippen, ratten en muizen er dan ook dankbaar al het eetbaars uithalen.
De Balinese kalender bepaalt
De Balinezen gebruiken 3 kalenders. Naast de westerse, Gregoriaanse kalender zijn er 2 kalenders die samen bepalen wanneer alle feestdagen en 'goede' dagen zijn: de Pawukon kalender en de Saka kalender. Gelukkig is er een papieren versie te koop waarop deze laatste 2 staan aangegeven in de voor mij herkenbare westerse kalender. Zo kan ik in ieder geval zien wanneer er weer een grote feestdag is.
De ingewikkelde Pawukon kalender telt 210 dagen in een jaar en 6 maanden van 35 dagen. Er zijn weken van 1 dag, 2 dagen, 3 dagen, 4, 5, 6, 7, 8, 9 en 10 dagen. Alle verschillende weken lopen gelijktijdig en sommige 'kruispunten' zijn de 'goede' dagen. Er is dus eigenlijk geen touw aan vast te knopen. Overigens vertrouwen de meeste Balinezen hiervoor ook op de kundigheid van de priesters.
De Saka kalender is gebaseerd op de maancyclus, kent 365 dagen per jaar, maar begint met de lente-equinox.
Bijzondere dagen te over
Bali kent zo ongelooflijk veel feestdagen en bijzondere dagen, dat ik me echt moet beperken tot het noemen van een gedeelte daarvan, anders wordt dit een héél erg lang verhaal (en daarvoor is mijn kennis ook te beperkt). Natuurlijk is het wel zo, zoals in elke religie, dat de één wat strikter in de leer is dan de ander. Dus niet alle Balinezen doen aan elke feestdag mee (wel alle grotere), al was het alleen al omdat dat onbetaalbaar is vanwege alle offers.
Nyepi ('De Dag van de Stilte'), ofwel het Balinees nieuwjaar, is op de 12e nieuwe maan in de Saka kalender (ergens in maart). De avond ervoor is Ogoh Ogoh, een soort Balinese oudejaarsavond. In optochten met van papier-maché nagemaakte demonen worden, met veel kabaal, de kwade geesten verjaagd. Op Nyepi zelf valt 24 uur lang het hele eiland letterlijk stil.
Vanaf 6 uur 's ochtends tot de volgende ochtend 6 uur mogen mensen hun huis niet uit, niet werken, geen geluid maken, geen elektriciteit, voertuigen of apparaten gebruiken en zelfs het vliegveld is gesloten (dit alles is bij wet geregeld en alleen voor noodgevallen wordt een uitzondering gemaakt). Hiermee willen ze de demonen overtuigen dat het eiland verlaten is en hopen ze dat deze Bali weer voor een tijdje met rust zullen laten.
Elke 210 dagen is het tijd voor misschien wel de grootste ceremonie op Bali: Galungan & Kuningan. Dit is een periode van 10 dagen waarbij de Goden afdalen naar de aarde en de voorouders terugkomen naar hun familietempel. Met de start op Galungan vieren ze dat het goede het kwade heeft overwonnen.
De meeste families zetten een 'penjor' voor het huis, een bamboepaal die aangekleed wordt met gekrulde palmbladeren, mooie lappen textiel en allerlei kunstige versiersels. De hele periode worden vele offers gebracht en komt de familie bij elkaar. Na 10 dagen worden op Kuningan de Goden en de voorouders bedankt en vertrekken ze weer.
Odalan, de 'verjaardag' van een tempel wordt elke 210 dagen gevierd. De meeste dorpjes hebben 3 tempels en elke tempel heeft zijn eigen Odalan datum. Ook de grotere familietempels hebben hun eigen Odalan feestje.
Bij volle maan en bij nieuwe maan wordt zowel het licht als het donker geëerd als teken van het vinden van balans in het leven. Het aanvaarden van het spel van tegengestelde krachten als goed en kwaad, vreugde en verdriet, heet in de Balinese cultuur Rwa Binneda. Families gaan met offers naar de tempel of zetten thuis offertjes neer. Eén van de volle maan rituelen is baden in heilig water, wat naar zeggen je aura reinigt, alle zonden weg wast en maakt dat je jeugdig en aantrekkelijk blijft (wie wil dat nou niet?). Het kan op deze dagen dan bijvoorbeeld ook mega druk zijn in de tempel Tirta Empul.
Ontelbaar veel Goden
Naast de grote feestdagen zijn er ontelbare dagen gedurende het jaar waarop allerlei goden worden geëerd. Dat is een hele waslijst en ik zal in de toekomst een poging doen om daar wat meer uitleg over te geven.
'Goede' dagen
Buiten de feestdagen en 'godendagen' bepalen de kalenders ook wat 'goede' dagen zijn voor o.a. huwelijksaanzoeken, huwelijken, crematies, het plaatsen van een nieuw huisaltaar, reizen, de start van een bedrijf, openen van je nieuwe winkel, een boot bouwen of starten met de fundering van je huis. Een Balinees begint dus niet zomaar ergens aan, daar gaat een heel geregel aan vooraf. Ook bezoekjes aan de priester, die dan aan de hand van de kalender bepaald wat de juiste dag is. En volgens mij is er geen Balinees te vinden die dat advies naast zich neerlegt.
Familie ceremonies
En dan zijn er nog de vele familie ceremonies. Een kleine greep daaruit: tijdens zwangerschap, bij geboorte, als de navelstreng afvalt, baby 12 dagen oud, baby 42 dagen oud, baby 3 maanden oud, baby 6 maanden oud, kind bereikt puberteit, tanden vijlen, huwelijk en crematie. Zoals wel blijkt uit dit rijtje zijn kinderen in ieder geval héél erg belangrijk voor Balinezen (maar daarover een andere keer meer).
Bij de meeste ceremonies worden familie, vrienden, buren en kennissen uitgenodigd en iedereen krijgt te eten. Naast de vele offers die er nodig zijn, zorgt dit ervoor dat een ceremonie over het algemeen een kostbare aangelegenheid is. Ik zal een aantal van deze ceremonies toelichten.
De placenta bij de geboorte van een kind wordt beschouwd als de zus/broer van de pasgeborene. De placenta wordt gewassen en in een kokosnoot gedaan. Deze wordt begraven voor het huis, afgedekt met pandan bladeren ter bescherming tegen zwarte magie.
De 3-maanden ceremonie (105 dagen in de Pawukon kalender) voor een baby is een heel feest. De ceremonie is bedoeld om de Goden te vragen of de ziel van de baby werkelijk in dit lichaampje mag blijven. Tót deze tijd is het de baby ten strengste verboden om in contact te komen met de grond. Tijdens de ceremonie worden de voetjes van de baby voor het eerst op de grond gezet en krijgt het kind ook officieel een naam.
De tandenvijl ceremonie kan vanaf de leeftijd van ongeveer 14 jaar worden gedaan, liefst voor het huwelijk en uiterlijk voor het sterven. Zowel jongens als meisjes ondergaan deze dure ceremonie, die vaak in groepsverband wordt gedaan.
De 6 boventanden, inclusief hoektanden, worden een klein beetje vlakker gevijld. Het vijlsel wordt begraven achter het huisaltaar van de voorouders.
Puntige hoektanden associeert men op Bali met de tanden van demonen en dieren. Daarnaast symboliseert het afvijlen het overwinnen (of op z'n minst beperken) van 6 slechte menselijke eigenschappen: begeerte, hebzucht, woede, hoogmoed, onwetendheid en afgunst. Toch zie ik regelmatig dat jaloezie de kop opsteekt bij Balinezen, misschien iets te weinig van de 'afgunst-tand' afgevijld denk ik dan......
De Crematie is de belangrijkste ceremonie in het leven van een Balinees. Voor westerlingen klinkt dat waarschijnlijk een beetje gek, maar als een Balinese hindoe overlijdt, móet die gecremeerd worden om de ziel los te maken van het lichaam. Dat is een voorwaarde voor wedergeboorte op aarde. Daarom is dit zo'n ongelooflijk belangrijke ceremonie voor de Balinezen. Ze zullen er álles aan doen om de overledene een waardige rituele crematie te geven.
Hoe rijker de familie, hoe groter de ceremonie. Crematies zijn echt een héél kostbare aangelegenheid.
Het gebeurt regelmatig dat de overledene eerst wordt begraven, zodat de familie kan doorsparen om, soms pas jaren later, de restanten op te graven en alsnog te cremeren. Er zijn ook regelmatig gezamenlijke crematies van meerdere familieleden of dorpelingen, zodat de kosten worden gedrukt.
Een crematie op Bali is geen trieste bedoening, er wordt gelachen, gepraat en gegeten. Hoe meer mensen erbij zijn, hoe beter het is en dat is ook nog eens statusverhogend voor de overledene en de familie.
De verbranding zelf vindt niet achter gesloten deuren plaats zoals in Nederland gebruikelijk is, maar gewoon buiten op speciaal daarvoor bestemde crematie plekken. De familie en gasten zijn hierbij aanwezig en het is vaak ook zichtbaar voor omstanders. Na de crematie wordt de as verzameld en liefst in zee of anders in een rivier uitgestrooid.
Leven tussen de ceremonies door
Eigenlijk bepalen ceremonies het hele leven op Bali. Het 'werk' leven speelt zich af tussen de berg ceremonies door. Elke ochtend werp ik even een blik op de kalender, is er vandaag of morgen iets bijzonders te vieren? Het kan namelijk zomaar zijn dat banken, overheidsinstanties, winkels en restaurantjes dicht zijn, altijd handig om vooraf te weten.
Mocht je een keer op Bali zijn, dan zou ik zéker proberen om een ceremonie mee te maken. Het is en blijft toch iets héél bijzonders.