Bali wordt ook wel het 'Eiland van de Goden' genoemd. En dat is niet voor niks. Er staan op Bali naar schatting tussen de 20.000 en 50.000 tempels. In dit bizarre en nogal uiteenlopende aantal worden weliswaar ook alle huisaltaartjes meegerekend, maar het schetst toch een aardig beeld van de belangrijkheid van de religie op het eiland.
De soorten en maten tempels lopen uiteen van enorme tempelcomplexen tot kleine altaartjes in het rijstveld en alles daar tussenin. De ene tempel is belangrijker en drukker bezocht dan de andere, maar bijna altijd vind je er offerbakjes en brandende wierookstokjes. In deze blog vertel ik je meer over de belangrijkste tempels en ook hoe je daar naar binnen mag.
Het Balinees Hindoeïsme
Hoewel de bevolking van Indonesië overwegend moslim is, is het overgrote deel van de Balinezen hindoe, zo'n 93%. Maar dit hindoeïsme is níet te vergelijken met dat van India. Op Bali is het vermengd met Balinese mythologieën, voorouderverering en animisme.
Het geloof loopt als een rode draad door het dagelijkse leven van de Balinees. Bij elk tempeltje, hoe klein ook, zie je kleine offerbakjes en wierookstokjes liggen die dagelijks worden geofferd.
Strak in het Balinese pak
Voor een tempel bezoek móet de traditionele kleding gedragen worden, zonder kom je simpelweg niet binnen. Als toerist met een omgeslagen 'strandsarong' (zo eentje met franje) mag je de grote bekende tempels nog net een klein eindje inlopen, maar algauw sta je voor een dicht hek. Zonde toch?
Het is hartstikke leuk om de Balinese tempels echt van binnen te kunnen bekijken in plaats van alleen over een muurtje te gluren naar wat daar gebeurt. Dus regel vóór je tempelbezoek op de markt of met je gids/chauffeur een traditioneel pak. Heb je gelijk een leuk souvenir.
Voor de dames bestaat dat pak uit een kebaya, sarong en selendang. Een kebaya is een aangesloten blouse, vaak van kant en meestal op maat gemaakt, maar ook verkrijgbaar in standaardmaten en andere stoffen. Een sarong is een grote lap stof (veel groter dan de 'strandsarong'), die je als rok om je middel wikkelt en vastknoopt. Een selendang is een grote sjaal die je over de kebaya heen sierlijk om je taille knoopt. Bij iets minder officiële gelegenheden kan de kebaya kan nog wel eens vervangen worden door een t-shirt, maar de selendang is altijd onmisbaar.
Voor de heren bestaat het traditionele pak uit een blouse of t-shirt, sarong, saput of selendang en udeng (niet te verwarren met 'udang' wat garnaal betekent). De sarong wordt als rok omgedaan, maar bij mannen aan de voorkant geplooid en vastgezet met de eventueel daaroverheen geknoopte saput. Een saput is een kleinere en kortere versie van de sarong in een andere stof.
In plaats van de saput kan er ook een selendang rond de taille worden geknoopt. De udeng is een speciaal gevouwen band (open aan de bovenkant) die om het hoofd wordt gedragen.
Voor een ceremonieel tempelbezoek is de blouse voor de heren wit en de kebaya voor de dames wit of geel. Verder zijn de kleuren en dessins vaak heel bont.
En omdat je nóóit met schoenen aan een tempel of huis binnen gaat, zijn slippers het handigst omdat ze nou eenmaal makkelijk uit en aan kunnen.
Spirituele bescherming
Om Bali te beschermen tegen kwade geesten staan 9 belangrijke tempels verdeeld over het eiland, 1 voor elke windrichting plus 1 voor het centrum. Gezamenlijk vormen zij een soort spiritueel schild, genaamd Pura Kahyangan Jagat ('Paleizen van de Goden'). Pura (uitspraak poera) is Indonesisch voor tempel.
De allerbelangrijkste tempel is Pura Besakih, ook wel de Moedertempel genoemd en vertegenwoordiger van het centrum van Bali. Dit tempelcomplex ligt op 1000 meter hoogte op de zuidelijke helling van de hoogste nog steeds actieve vulkaan Gunung Agung (3142 meter).
De laatste grote vulkaanuitbarsting was in 1963, waarbij lavastromen hele dorpen hebben weggevaagd, maar nèt de Moedertempel misten.
Volgens de Balinezen is dit een geschenk van de Goden en te danken aan de vele gebeden en offeringen. Wie zal het zeggen... Het complex bestaat uit 86 tempels dus je kunt er wel even voor uittrekken.
In Kintamani staat Pura Ulun Danu Batur sinds 1926 op de rand van de krater van de vulkaan Batur op 900 meter hoogte te waken over het noorden. Het complex uit de 17e eeuw lag voorheen aan de voet van de vulkaan, maar door uitbarstingen werd het zo beschadigd dat de heiligdommen zijn verplaatst naar een veiliger locatie. Vanaf de binnenplaats heb je een prachtig uitzicht op de met lava bedekte top van de berg Batur en het kratermeer.
In het noord-oosten waakt Pura Pasar Agung in het dorpje Sebudi op de zuidelijke helling van de vulkaan Agung (ten oosten van Besakih) op zo'n 1500 meter hoogte. Eigenlijk bestaat het complex uit 2 hoofdtempels. Gebeden worden eerst in Pura Melanting gedaan, voordat men doorgaat naar de grotere Pura Pasar Agung.
Eén van de oudste tempels van Bali is Pura Lempuyang Luhur in het oosten. Het complex bestaat uit 7 tempels, waarbij je langs 6 tempels naar boven loopt en uiteindelijk na 1700 treden (zeventienhonderd!) de tempel op de top bereikt (1058 meter).
Ik heb deze tempel zelf nog niet bezocht, maar vooral in de vroege ochtend schijnt het uitzicht adembenemend te zijn (als de klim dat al niet voor je doet) met een prachtig uitzicht over een groot deel van Bali en de Gunung Agung, waarvoor het in de middag meestal te bewolkt is.
Bij de 1e en laagst gelegen tempel van dit complex worden veel nepfoto's gemaakt bij de 'Gates of Heaven'. Mensen gaan tussen de gespleten tempelpoorten staan en de fotograaf houdt een stuk glas onder de camera, zodat het net lijkt alsof er een groot meer is met een prachtige weerspiegeling. In werkelijkheid is er geen water te bekennen. Desondanks staat deze tempel zeker nog op mijn verlanglijstje.
Pura Goa Lawah is een grot tempel uit de 11e eeuw in het zuid-oosten van Bali langs de kustweg van Denpasar naar Candidasa. Ook wel de vleermuizengrot genoemd, vanwege de duizenden vleermuizen die er wonen en duidelijk ruikbaar aanwezig zijn. Volgens oude inscripties woont er ook een gigantische slangachtige draak koning die alleen de grot verlaat om te baden in de zee aan de overkant van de weg of om naar de Besakih tempel te gaan via de ondergrondse tunnels.
Niemand weet of die tunnels echt bestaan. Maar men zegt dat er in de grot vulkaanas is gevonden na de uitbarsting van de Gunung Agung in 1963. En er gaan geruchten dat een prins uit Mengwi zich er ooit schuilhield en vluchtte via de tunnels en bij de Besakih tempel uitkwam. Interessant toch? Maar blijkbaar is er nog niemand geweest die deze verhalen heeft durven of mogen uitzoeken. Het zal wel altijd een mysterie blijven....
Een paar kilometer landinwaarts vanaf de vleermuizengrot ligt Pura Andakasa die waakt over het zuiden. Hoewel deze tempel uit de 11e eeuw vrij onbekend is onder toeristen (ik had er zelf ook nog nooit van gehoord, weer wat geleerd), is deze wel heel belangrijk voor Balinese priesters en healers. Vanuit heel Bali komen zij hier vragen om zegeningen van de Goden.
Op de zuid-west punt van het schiereiland Bukit in Badung staat op de rand van een hoge klif Pura Uluwatu. Door de spectaculaire ligging en de Kecak dansvoorstellingen elke avond is dit een door toeristen drukbezochte tempel. Hij is gebouwd in de 9e eeuw en volgens de oude geschriften mag je door de hemelpoort als je hier met volledige aandacht en concentratie bid. Dat maakt dat ook gelovigen hier de deur platlopen. Volgens geruchten komen op bepaalde avonden de meest krachtige spirituele mensen van Bali hier bidden om hun krachten te vergroten.
Helaas lopen er ook ongelooflijk veel irritante apen (makaken) rond, die alles afpakken waar ze bij kunnen (zonnebrillen, mobieltjes, oorbellen, fruit, snoep enz.) en zie maar dat je het terugkrijgt zonder gebeten te worden. Soms proberen bezoekers hun afgepakte mobieltje te ruilen voor een banaan. Volgens de legende heeft de oprichter van deze tempel vlak voor zijn dood zijn soldaten veranderd in apen, zodat die voor altijd de tempel zullen bewaken. Of dat helemaal lukt weet ik niet, maar ze zorgen in ieder geval goed voor zichzelf.
Ter bewaking van het westen staat in Tabanan Pura Luhur Batukaru. De ligging is prachtig op 1300 meter hoogte op de beboste helling van de Gunung Batukaru, de op-1-na hoogste vulkaan van Bali. Er zijn 2 zoetwaterbronnen voor heilig water en voor reiniging en zuivering. Ik vind de sfeer in deze tempel heel anders dan in veel andere, het voelt heel kalm en sereen. Het complex is vrij uitgestrekt en doet een beetje parkachtig aan met veel groen. In het midden is een grote vijver met een klein eilandje waarop een altaar staat, maar die is alleen toegankelijk voor de priesters van deze tempel.
De laatste in dit bijzondere rijtje is Pura Pucak Mangu, bewaker van het noord-westen. Deze tempel is alleen bereikbaar via een stevige wandeling van ongeveer 6 kilometer naar de top van de berg Catur (2020 meter hoogte) aan de noord-oostkant van het Beratan meer. Het uitzicht schijnt er heel erg mooi te zijn, maar ik heb me er nog niet aan gewaagd. Vanwege de afgelegen plek en de stilte wordt deze tempel ook veel gebruikt om te mediteren. De stichter van het koninkrijk van Mengwi deed dat in de 17e eeuw na een verloren veldslag en heeft vervolgens de tempel gebouwd.
Zeker óók een bezoek waard
Pura Tanah Lot is gebouwd op een uitstekende rots in zee aan de westkust van het eiland. Alleen tijdens eb kun je helemaal tot aan de tempel lopen. Helaas is dit ook een van de drukst bezochte tempels van Bali. Dat komt vooral door het prachtige uitzicht dat je tijdens zonsondergang hebt, zittend op een hoger gelegen terrasje, al dan niet achter een verkoelend drankje. De zon zakt dan schuin achter de tempel en dat geeft prachtige silhouet foto's. Busladingen toeristen zijn onvermijdelijk, maar het blijft de moeite waard om een keer te zien.
Niet ver bij Ubud vandaan in het dorpje Tampaksiring vind je Pura Tirta Empul, wat zoveel betekent als 'tempel van de heilige waterbron'. De tempel is gebouwd rondom een bergbron en is een belangrijke plaats voor pelgrims en toeristen. Er zijn meerdere zuiveringsbaden en visvijvers. Ben je gepast gekleed dan mag je ook de tempel zelf bezoeken. Voor het bezichtigen van de baden en vijvers hoef je alleen een t-shirt aan met een sarong en selendang (ter plekke te huur). Neem wel droge kleding mee, want je gaat toch zeker óók in het zuiveringsbad?
Persoonlijk vind ik dit het meest indrukwekkende onderdeel van de tempel. Er is een hele rij fonteintjes en die ga je bijna allemaal af van links naar rechts. Een paar moeten overgeslagen worden, maar je chauffeur of de Balinezen in het bad vertellen je precies welke dat zijn. Ga daarna even rustig zitten om de reiniging op je in te laten werken en op te drogen, want heilig water kan je natuurlijk niet met een handdoek wegvegen.
Pura Ulun Danu Bratan ligt in het Beratan meer in Bedugul en betekent letterlijk 'de brontempel van het meer Beratan'. De tempel staat in het water en door de weerspiegeling lijkt het complex te drijven, vandaar de bijnaam 'floating temple'. Door de bergen eromheen is het bijna sprookjesachtig en het is dan ook een veel gefotografeerde tempel.
Tja en dit is nog maar een kleine greep uit de enorme hoeveelheid tempels op het eiland. Als je naar Bali gaat, zou ik zeggen, kies er een paar uit die je aanspreken of die enigszins op je route liggen.
Over de vele ceremonies die in en buiten de tempels plaatsvinden, ga ik je in mijn volgende blog meer vertellen.