Als je Balinese vrienden hebt, betekent dat over het algemeen dat je ook wordt uitgenodigd om mee te doen met voor hun belangrijke ceremonies. Als je wóónt bij een Balinese familie is het vanzelfsprekend dat je meedoet met de ceremonies. En de keuze is reuze. Om als westerling ceremonies mee te mogen maken is natuurlijk wel heel bijzonder. In deze blog neem ik je mee op een dagje ceremonie en wat daar allemaal bij komt kijken.
Manlief en ik zijn van harte uitgenodigd om een belangrijke dag op de Balinese kalender 'Hari Pagerwesi' met de familie te vieren. Het betreft de dag voor de God Sanghyang Paramesti Guru ook wel bekend als de God Shiva, 'leraar van het universum' lees ik op internet. Letterlijk betekent Hari Pagerwesi “dag van het ijzeren hek”. Het ijzeren hek staat symbool voor de sterke bescherming van geest en ziel tegen kwade krachten. De Balinezen tonen hun dankbaarheid aan deze God door offers te brengen en zowel thuis als in de tempel te bidden.
Balinees pakkie-deftig
Voor elke ceremonie en bij een tempel bezoek moet de traditionele kleding gedragen worden. Doordat ik al meerdere jaren op Bali kom, heb ik in de loop van de tijd dan ook wat van deze kleding aangeschaft.
In een vorige blog ("De Vele Tempels van Bali") heb ik al beschreven hoe de traditionele kleding eruit ziet, maar hierbij nog even in de herhaling:
Voor de dames bestaat het 'pakkie deftig' uit een kebaya, korset, sarong, selendang en slippertjes. Een kebaya is een getailleerde bloes, vaak van kant en op maat gemaakt met vreselijk veel knoopjes en gedragen met een korset eronder om de boel lekker strak te trekken. Een sarong is een grote lap stof die je als rok om je middel wikkelt en vastknoopt. Let wel op, de sarong moet bij de dames links over rechts geslagen worden en uitkomen aan de rechterzij en hoort tot bijna op de grond te vallen.
De selendang (sjaal) knoop je om je taille heen. Bij iets minder officiële gelegenheden kan de kebaya nog wel vervangen worden door een t-shirt, maar zonder selendang ben je niks waard. Slippertjes dragen de dames het liefst met een hakje om langer te lijken, soms op duizelingwekkende hoogtes.
De heren mogen voor hun deftige outfit een overhemd, sarong, saput óf selendang, udeng en slippers uit de kast halen.
De sarong wordt bij mannen aan de voorkant kunstig geplooid en vastgezet met de daaroverheen geknoopte saput, een kortere versie van de sarong in een andere stof.
In plaats van een saput kan er ook een selendang nonchalant rond de taille of heupen worden geknoopt, voor de heren meestal in een wat grovere stof. De udeng is een speciaal geknoopte band om het hoofd.
Bij een tempelbezoek moet de bovenkleding voor heren wit zijn en voor dames wit of geel, daarbuiten maakt het niet uit. De kleuren en dessins zijn vaak heel erg bont en druk en er worden combinaties gedragen, waarvan menig westerse wenkbrauw een flink eind omhoog zou gaan. Smaken verschillen.
De traditionele kleding gaat wel met zijn tijd mee en er wordt steeds meer voor gemak gekozen. De kebaya is er, behalve in maatwerk, ook in standaardmaten XS tot en met XXL. Let wel: kleding valt hier minstens 2 maten kleiner dan in Nederland, je hebt dus al snel XL of groter.... En ze zijn nu in allerlei stoffen verkrijgbaar en ook met drukknoopjes, dat scheelt enorm veel gepriegel met de serie knoopjes. Of nóg beter, sommigen zijn van stretch stof en hebben alleen knoopjes voor de sier.
De dames sarong is ook te koop in een kant-en-klare-rok, die eruit ziet als sarong inclusief overslag, soms in stretch stof, super handig en een stuk comfortabeler.
Voor de heren is er niet veel verbeterd. Alleen de udeng is er ook in een voorgeknoopte en vastgezette versie. Da's handig omdat soms halverwege de dag de knoop losraakt en dan valt ie van je hoofd, kan natuurlijk écht niet. Bij zo'n kant-en-klaar geknoopte moet je wel uitkijken dat je de goede maat koopt, anders staat het ding heel lullig te hoog op je hoofd of zakt ie over je ogen heen, kan natuurlijk ook niet.
Meedoen als westerling
Op de dag zelf trek ik mijn op maat gemaakte kanten kebaya aan, priegel me suf op alle knoopjes, wikkel mijn sarong om en drapeer de selendang om mijn middel. Soms is het nog best lastig om de sarong tot bijna op de grond te laten vallen. Terwijl ik met mijn 1.70 meter naar Nederlandse maatstaven een gemiddelde lengte heb, steek ik soms bijna een kop boven de Balinese vrouwen (en soms ook mannen) uit.
En ja, kledingmaten worden nou eenmaal aangepast aan de mensen in het land. Dus zo'n kant-en-klare sarong is voor mij vaak te kort, helaas. En slippers met een hakje laat ik daarom meestal maar staan.
Eigenlijk hoort er nog een korset onder de kebaya. Ooit ben ik daarmee begonnen, want dat 'hoort' nou eenmaal. Maar na een aantal ceremonies naar lucht happend in deze tropische temperaturen, heb ik mezelf plechtig beloofd dat ik die nóóit meer aan hoef. Ik vind een stretch hempje een prima alternatief. Lang leve de rolletjes!
Als je haar maar goed zit
Omdat de vrouwen zich helemaal optutten voor zo'n dag, kan ik natuurlijk niet achterblijven. Maar waar ik níet aan meedoe, is het dicht plamuren van mijn gezicht. De dames doen dit met zo licht mogelijk gekleurde make-up, hoe witter de huid hoe beter, lijkt het motto en de lippen worden standaard rose-rood geverfd.
Hoe belangrijker de ceremonie, hoe meer make-up er gebruikt wordt, tot aan valse wimpers toe. Ze gebruiken vast allemaal waterproof make-up, want ik zie nooit iets uitlopen. Van een afstandje zien ze er prachtig uit. Soms ook onherkenbaar.
De avond ervoor was ik alvast mijn haar, zodat mijn krullen er op de dag zelf een beetje fatsoenlijk uitzien. Nou moet in de tempel altijd het haar vastgezet worden, het mag niet loshangen. Het overgrote deel van de Balinese dames heeft prachtig lang en dik haar, dat met allerlei toeters en bellen kan worden opgestoken of in een mooie sierlijke knot kan worden vastgezet.
Nee, dan mijn Hollandse halflange krullende haar dat meestal zelf bepaalt hoe het wil zitten. Soms zit het mee, soms zit het niet...
In de tempel gebruik ik een haarknijper om het in ieder geval aan de achterkant vast te zetten en aan de voorkant toch nog wat krullen te hebben.
Je haar wassen voor een feestje is in Nederland heel normaal. Voor een tempel bezoek blijkt het wat onnodig, of liever gezegd, het blijkt volslagen zinloos.
Voor vertrek wordt er eerst gebeden bij de 3 huisaltaartjes. Dat betekent dat er door iemand van het gezin bij elk altaartje onder andere 3 keer heilig water over je hoofd wordt gesprenkeld. De een is wat genereuzer met het heilige goedje dan de ander. Maar 9 keer water over mijn hoofd zorgt ervoor dat mijn krullen er hard hollend vandoor gaan. En dan moeten we nog naar de familietempel en de dorpstempel....
Vaste volgorde in de tempel
Een tempel bezoek verloopt altijd volgens een vast ritueel. Bij binnenkomst worden de meegebrachte offermanden op de daarvoor aangewezen tafel gezet. De Jro (spreek uit: djeroo), zeg maar het hulpje van de priester, zegent alles met heilig water. De priester zelf bereid zich ondertussen voor op de groep die achter hem of haar op de grond komt zitten. Soms is het echt druk en staan een paar groepjes te wachten tot ze aan de beurt zijn. Voor iedereen wordt een klein offerbakje met bloemetjes in diverse kleuren en een stokje wierook uit de eigen offermanden gehaald.
Dan start de priester met de gebeden en is het voor mij de kunst om stiekem naar de anderen te kijken wat ik precies op welk moment moet doen.
De eerste ronde beweeg je je handen door de rook om te reinigen, waarna je je handen samenbrengt voor het voorhoofd. Ik hou mijn oren gespitst op dat ene belletje van de priester waardoor ik inmiddels weet dat mijn handen weer omlaag kunnen en ik een bloemetje moet pakken voor de 2e ronde. Even spieken welke kleur bloem ik tussen mijn vingers moet klemmen. Na elke ronde stop je ergens een bloemetje in je haar of achter je oor.
Na 4 rondes, als mijn haar net een beetje opgedroogd is, komt de Jro langs met heilig water om iedereen 3x te zegenen. Vervolgens krijg je 3x een beetje heilig water in je rechterhand om op te slurpen en neem je wat van de ongekookte-rijst-in-water uit het bakje en dat plak je tussen je wenkbrauwen, onder je oren en in het kuiltje onderaan je hals en de rest strooi je over je hoofd. Later op zo'n dag kom ik nog overal rijst tegen, tot in mijn beha aan toe.
Dat was het dan, de wierook wordt gedoofd, de bakjes geleegd, de priester en de Jro bedankt en alle offermanden weer meegenomen. Na een ceremonie worden vaak de eetbare offers, zoals fruit, snoep, koekjes, gekookte rijst en eieren en soms ook vlees, gezamenlijk gegeten, hét momentum is namelijk al voorbij.
Familietempel en Dorpstempel
Vandaag gaan we niet naar een grote tempel, maar naar de familietempel en de dorpstempel. Als er geen priester aanwezig is, zoals in een familietempel, wordt er vaak in stilte gebeden en neemt iemand van de familie de taak van Jro op zich om iedereen te zegenen met heilig water. Je moet en zal een nat hoofd krijgen....
Dan op naar de dorpstempel. Helaas zit het hek op slot en is er in de verste verte niemand te zien. Geen nood, gewoon praktisch mee omgaan. De benodigde spullen worden uitgestald op het verhoogde stoepje voor de ingang van de tempel en het ritueel wordt ter plekke uitgevoerd. Past prima, op anderhalve meter met z'n 5'en knie-aan-knie.....
Maar waarom dan?
Tja, goeie vraag. Ik heb wel pogingen gedaan om te vragen wat al die rituelen betekenen en waarom het zo uitgevoerd moet worden, maar ik heb tot nog toe geen duidelijk en eenduidig antwoord gekregen. Zoals wel vaker bij religieuze rituelen, weten de mensen alleen dát ze het zo moeten doen, maar niet precies waaróm. Helaas ben ik nog nooit in de gelegenheid geweest om het aan een priester te vragen. Het zij zo, maar mooi vind ik de rituelen wel.
Zo ongelooflijk veel rituelen als er op Bali zijn – in mijn ogen iets té veel - zo weinig ken ik er in het westerse leven. Als niet-aan-een-kerk-gebonden westerling mis ik dat soms wel. Rituelen kunnen toch net iets meer sjeu geven aan dingen en ook aandacht schenken aan het ingaan van een nieuwe fase in je leven. Misschien kunnen westerlingen er een paar overnemen van de Balinezen voor wat meer evenwicht....
Wat vind jij? Heb je al genoeg rituelen in je leven? Of zou je het wel leuk vinden om er wat meer te hebben? Of misschien vind je het helemaal prima zonder? Zet het hieronder in de reacties, ik ben reuze benieuwd.
Opmerkingen